Najczęściej wiązana z wrażliwością, delikatnością i emocjonalnością, a także chęcią pomocy innym. Według psychologów świadczy ona o wysoko rozwiniętej inteligencji emocjonalnej. Empatia. Czym tak naprawdę jest? Co ją cechuje? Czy każdy może być empatyczną osobą?
Niektórzy mylą ją z litością. Prawdą jest bowiem, że oba pojęcia są do siebie podobne. Tak naprawdę samo słowo „współczucie”, w oderwaniu od znaczenia, stosunkowo dobrze przedstawia to, co kryje się pod istotą empatii. Nie jest w prawdzie jedynie żałowanie osoby z powodu trudnej sytuacji, w jakiej się znalazła, ale też oznacza zdolność do zrozumienia i dzielenia tego doświadczenia, umiejętność postawienia się w sytuacji tej osoby, pojmowania źródeł i powodów, nawet jeśli wcześniej nic takiego nas samych nie spotkało. Czym jest zatem empatia?
Spis treści
Co to jest empatia?
W psychologii empatia oznacza zdolność dostrzegania stanów emocjonalnych innych ludzi (empatia emocjonalna) oraz przyjmowania ich sposobu patrzenia na rzeczywistość (empatia poznawcza). Zatem człowiek empatyczny jest w stanie w większym stopniu niż ktoś, kto jest empatii pozbawiony, zrozumieć postawy i działania innych dzięki temu, że umie wczuć się w ich stan ducha. Potrafi bowiem spojrzeć na rzeczywistość czyimiś oczami oraz wyobrazić sobie, co druga osoba czuje, a często nawet przeżywa pewne wydarzenia razem wraz nią. Za cel stawia sobie współodczuwanie wraz z kimś, a nie wobec kogoś. Nie stawia siebie na wyższej pozycji, stara się za to możliwie najdokładniej „wejść w uczucia” drugiej osoby.
Ważne jest też to, że empatia nie jest przejawem słabości lub szczególnej wrażliwości, ale należy do cech każdego zdrowego emocjonalnie człowieka. Zachowanie empatyczne to próba postawienia się w miejscu drugiej osoby, wymagająca wyjścia ze swojej bezpiecznej strefy. Naukowcy dowodzą, że jako ludzie jesteśmy zdolni realnie odczuwać emocje, z jakimi zmaga się druga osoba, nawet jeśli to nie my mamy do czynienia z jej problemami.
Skąd bierze się empatia?
Eksperci, badających mózg przy użyciu różnych technik jego obrazowania uważają, że empatia jest naturalną cechą, nad którą sprawujemy ograniczoną kontrolę. Ponadto jak dowodzą tego, że bez zdolności współodczuwania i kooperacji człowiek nie mógłby przetrwać. Co więcej, to właśnie empatia sprawia, że zaspokojona jest potrzeba przynależności. Od czego więc zależy zróżnicowany poziom tej cechy u ludzi?
Wyróżnia się trzy grupy czynników mających największy wpływ na nasz poziom empatii:
- Predyspozycje biologiczne – naukowcy uważają, że dziedziczymy skłonność do silnego lub osłabionego współodczuwania nawet w 50 proc. Poza tym istotny jest także nasz temperament.
- Predyspozycje psychologiczne – wpływ na naszą empatię mają m.in. nasze uczuciowe relacje z rodziną oraz wzorce z dzieciństwa.
- Predyspozycje środowiskowe – wielu naukowców uważa, że empatia może zmieniać się z wiekiem.
Empatia u dzieci
Zagadnienie empatii u najmłodszych opracował szwajcarski biolog i psycholog, Jean Piaget. Według niego empatia jest pewnym etapem rozwoju poznawczego. Małe dzieci aż do 7. roku życia są egocentrykami. Bowiem nie uświadamiają sobie, że inne osoby czy zwierzęta coś czują. Są zatem nieświadomie i silnie skoncentrowane na sobie. Oznacza to, że nie potrafią wczuć się w położenie innej osoby, są przekonane, że znajdują się w centrum świata. Z czasem nasza świadomość rozwija się i dziecko staje się stopniowo coraz bardziej empatyczne.
W latach 70. XX w. Helen Borke przeprowadziła eksperyment na 200 dzieciach w wieku od 3 do 8 lat. Badanie składało się z kilku etapów. Dzięki temu okazało się, że nawet 3-letnie dzieci potrafiły prawidłowo identyfikować konkretne emocje, choć rzeczywiście z wiekiem szło im to coraz lepiej.
Co to znaczy być człowiekiem empatycznym?
Osoby empatyczne charakteryzuje przede wszystkim:
- umiejętność postawienia się w sytuacji osoby z problemem (nie ocenianie, komentowanie czy analizowanie sytuacji, ale wyobrażenie sobie siebie w jej skórze),
- szczególne okazywanie troski (w trudnej sytuacji ważne jest wsparcie bliskiej osoby, musi ona mieć świadomość, że ktoś jest prawdziwe zainteresowany tym, przez co ona przechodzi),
- umiejętność rozumienia tego, że ktoś znajduje się w trudnej sytuacji (ludzie lubią narzekać, na to, co dzieje się wokół nich. Wiele osób z biegiem czasu uodparnia się na problemy innych i traktuje takie osoby z pobłażaniem lub przytakuje dla świętego spokoju, zamiast im pomóc),
- dopytywanie o zaistniały problem,
- próbowanie odzwierciedlenia uczuć osoby poszkodowanej (osoba empatyczna na wywód o uczuciach nie odpowie pojedynczym słowem, stara się szerzej omówić kwestię pokazując, że naprawdę rozumie problem. Budowanie empatycznej relacji z osobą z problemem polega na odzwierciedlaniu jej uczuć i zachowań, co pokazuje, że rzeczywiście potrafimy postawić się w jej sytuacji),
- nieocenianie innych,
- wspieranie emocjonalne (ważne jest, aby dać danej osobie do zrozumienia, że może na nas liczyć. Poza tym często poczucie bliskości, wsparcia i empatii jest tym, co podnosi nastrój i sprawia, że świat nabiera jaśniejszych kolorów).
Jeśli utożsamiacie się z większością wyżej wymienionych cech prawdopodobnie oznacza to, iż należycie do osób empatycznych. W obecnych czasach empatia to pożądana wartość, do której należy dążyć i która wpływa pozytywnie na nasz wizerunek.
