Oko jest jednym z najważniejszych narządów percepcyjnych człowieka. Pogorszenie wzroku zazwyczaj szybko zmusza nas do wizyty u okulisty i przeprowadzenia rutynowych badań. Specjalistę tego powinniśmy jednak odwiedzać regularnie w celu wczesnego zdiagnozowania schorzeń gałki ocznej – jednym z nich jest zaćma.
Zaćma, inaczej zwana kataraktą jest jedną z najczęstszych chorób narządu wzrokowego. Dotyka ona soczewki oka i polega na jej częściowym lub całkowitym zmętnieniu. Zmniejszenie przejrzystości prowadzi do ograniczenia w widzeniu, nieleczone schorzenie może spowodować całkowitą utratę wzroku. Zaćma jest chorobą, która zazwyczaj pojawia się na wskutek starzenia się organizmu (zaćma starcza). Do jej rozwoju mogą się także przyczyniać stany zapalane oczu, przyjmowane leki czy cukrzyca. Katarakta może mieć postać wrodzoną bądź nabytą.
Spis treści
Zaćma wrodzona – czym jest?
Najczęściej występuje jako zmiana dziedziczna bądź jako skutek uszkodzenia płodu w czasie organogenezy. Może powstać w wyniku uszkodzenia promieniami jonizującymi lub lekami. Zaćma wrodzona jest najczęstszą przyczyną ślepoty wśród dzieci, jej występowanie szacuje się na dwa przypadki na dziesięć tysięcy urodzeń. Jej przyczynami mogą być:
- Aberracje chromosomowe – Zespół Downa
- Dziedziczność
- Schorzenia gałki ocznej – np. brak tęczówki, siatkówczak, retinopatia wcześniaków, zapalenia błony naczyniowej
- Zakażenia wewnątrzmaciczne – Najczęstszą przyczyną jest wirus różyczki, który w I trymestrze ciąży może wywołać jedno lub obustronną zaćmę całkowitą
- Zaburzenia metaboliczne – np. galaktozemia czy zespół Lowe’a
- Niska waga noworodka
- Toksyczne – u płodów narażonych na promieniowania jonizujące
Zaćma wrodzona dzieli się na :
- Zaćmę wrodzoną częściową – jest to najczęściej spotykana odmiana schorzenia. Polega na częściowym zamgleniu oka, sam obwód soczewki pozostaje przejrzysty. Rozpoznana może zostać dopiero u kilkuletniego dziecka
- Zaćmę wrodzoną całkowitą – charakteryzuje się brakiem możliwości rozwoju narządu widzenia u noworodka. Obustronnej zaćmie całkowitej towarzyszyć może zez i oczopląs, jej podstawowym objawem jest biała źrenica.
Zaćma nabyta czym się wyróżnia?
Zaćma starcza – może pojawić się po 40. roku życia jednak najczęściej, pojawia się po przekroczeniu 50 lat. Nie należy mylić jej ze starczowzrocznością, czyli ogólnym pogorszeniem wzroku spowodowanym starzeniem się organizmu. Główne przyczyny tego rodzaju zaćmy to fizyczne i biochemiczne zaburzenie białek w soczewce, stężenie białek nierozpuszczalnych, uszkodzenia półprzepuszczalności torebki soczewki – to wszystko prowadzi do pogorszonego funkcjonowania układu autooksydacyjnego. Zaćmę starczą możemy podzielić na:
- Korową – może powodować podwójne widzenie
- Podtorebkową tylną – następuje nasilenie objawów. Dochodzi do rozszczepienia światła, co może utrudniać normalne funkcjonowanie
- Jądrową – postępuje powoli, prowadzi do krótkowzroczności
Ze względu na stopień zaawansowania zmian zaćma starcza dzieli się na cztery stadia:
- Zaćma początkowa – zmętnienia pojedyncze, zazwyczaj położone pod torebką tylną soczewki. Ostrość wzroku prawidłowa bądź z niewielkimi zmianami
- Zaćma niedojrzała – Nasilanie się zmian, znaczne pogorszenia ostrości widzenia
- Zaćma dojrzała – Dochodzi do zmętnienia wszystkich warstw soczewki. Ostrość wzroku ograniczona do dostrzegania ruchów ręki przed oczami bądź reagowania na bodźce świetlne
Zaćma przejrzała – Może mieć postać obkurczoną (całkowicie zmętniała soczewka traci wodę) bądź typ Morgagnina (może nastąpić przedostanie się białek soczewki poza jej torebkę, dochodzi do całkowitego zniszczenia torebki)
Głównym objawem zachorowania na zaćmę jest pogorszenie ostrości widzenia, które nie pozwala się skorygować okularom ani soczewkom kontaktowym. Dochodzi także do zmiany w widzeniu barw, dominujące stają się kolory pomarańczowe i czerwone. W większości przypadków zaćma występuje w postaci mieszanej (najczęściej korowo-jądrowa), stąd też opisywane przez pacjentów objawy są różnorodne. Chory często skarży się na widzenie przez mgłę, wrażliwość na barwne otoczki (w późniejszym stadium występuje jedynie poczucie światła). Przy zaćmie jądrowej do poprawy ostrości wzroku dochodzi wieczorem, odwrotnie jest w przypadku odmiany korowej. Postępujące mętnienie soczewki może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, w najpóźniejszych stadiach źrenice zmieniają kolor z czarnego na szaro-biały.
Zaćma wtórna – podstawowe informacje
Odmiana ta powstaje w wyniku przebytych chorób i doznanych urazów narządu wzroku. Należą do nich schorzenia gałki ocznej takie jak:
- Zapalenia rogówki, twardówki, błony naczyniowej
- Uraz gałki ocznej
- Guzy wewnątrzgałkowe
- Wrodzone dystrofie siatkówkowe
- Wysoka krótkowzroczność
- Żelazica gałki ocznej
Schorzenia ogólnoustrojowe:
- Cukrzyca
- Atopowe zapalenie skóry
- Dystrofia miotoniczna
- Hipokalcemia
- Niedoczynność przytarczyc
- Choroba Wilsona
- Ekspozycja na niekorzystne czynniki środowiska
- Promieniowanie podczerwone
- Promieniowanie rentgenowskie
Leczenie zaćmy
Zaćma jest na szczęście chorobą, którą w skuteczny sposób można leczyć, o ile nie zlekceważy się jej wielopostaciowych objaw. Im wcześniej wykryta, tym łatwiej jest zapobiec jej postępowaniu. Dlatego po skończeniu 40 roku życia zalecane są regularne, kontrolne wizyty u okulisty. Początkowa faza rozwoju choroby może zostać wykryta już podczas najzwyklejszego badania, wtedy najczęściej lekarz dobiera odpowiednie okulary i zaleca stosowanie specjalnych kropli zmniejszających mętnienie. Jest o to jednak rozwiązanie tymczasowe, kuracja bowiem jedynie spowolni rozwój choroby. Jedyną skuteczną metodą wyleczenia zaćmy jest operacja – chirurgiczne usunięcie zmętniałej soczewki. Wskazaniami do zabiegu są następujące:
- Upośledzenie widzenia, którego nie korygują okulary ani soczewki kontaktowe
- Wystąpienie powikłań w postaci pęczniejącej
- Zaćma przybrała postać dojrzałą
- Praca pacjenta wymaga obuocznego widzenia
- Ze względów kosmetycznych
Wśród przeciwwskazań podaje się takie jak ciężki stan ogólny pacjenta, oraz jeżeli zabieg nie rokuje poprawy widzenia ze względu na obecność innych schorzeń oka takich jak całkowite odwarstwienie siatkówki czy jaskra dokonana.
Zabieg usunięcia zaćmy jest nieskomplikowany, zwykle trwa 20-30 minut lub nawet krócej. Jest bezbolesny i skutkuje przywróceniem prawidłowego widzenia. Pamiętajmy o tym, że nasze oczy to organ wrażliwy i podatny na urazy, zaćma może rozwijać się cicho i bezboleśnie dlatego tak ważne są rutynowe kontrole u lekarza specjalisty oraz nielekceważenie pojawiających się objawów – nawet tych najmniejszych.
