Rwa kulszowa to silny ból w okolicy kręgosłupa lędźwiowego, promieniujący do tylnej powierzchni kończyny dolnej. Dopada niemal każdego, niezależnie od wieku. Następuje nagle, zazwyczaj w najmniej oczekiwanym momencie. Jakie są jej przyczyny, objawy? Jak się można jej skutecznie pozbyć?
Rwa kulszowa to zespół objawów wywołanych przez nerw kulszowy. Nieleczona może trwać nawet przez kilka dni, a w krytycznych przypadkach – kilka tygodni, miesięcy lub nawet lat. Najszybszym sposobem na wyleczenie rwy jest podanie zastrzyku nadtwardówkowego. Powinien zadziałać on już po kilku minutach i przynieść ogromne ukojenie. Minusem takie rozwiązania jest jednak fakt, że ból wraca po ok. 4-5 godzinach, a całkowicie ustąpić powinien po około 5 dniach.
Spis treści
Przyczyny powstawania rwy kulszowej
Najczęstszą przyczyną ataku rwy kulszowej jest dyskopatia, która zazwyczaj jest oznaką początkowego stadium choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa. Bowiem jest on zbudowany z kręgów oraz występujących między nimi krążków międzykręgowych (dysków). Dzięki nim jest on sprężysty i odporny na wstrząsy. Natomiast w momencie, gdy dyski zaczynają się przesuwać poza oś kręgosłupa, mogą uciskać korzonki nerwowe, a to prowadzi do powstania stanu zapalnego, który może być źródłem odczuwania bólu. Co zazwyczaj powoduje przesunięcie się dysku? Zwykle jest to stopniowy proces, który cechuje się degeneracją tkanki dysku i stopniowej jego deformacji. Wtedy to może dojść do powstania tzw. przepukliny dysku. Czasem jednak wystarczą zbyt intensywne ćwiczenia lub gwałtowny ruch, aby rwa kulszowa zaatakowała.
Kiedy jeszcze i dlaczego powstaje?
Inne stany powodujące pojawienie się rwy kulszowej to:
- Urazy – np. w wyniku wypadku samochodowego, upadku, uderzenia w lędźwiowo-krzyżową część kręgosłupa może dojść do uszkodzenia nerwu,
- Guzy – uciskające na lub powstające w obrębie nerwu, powstające w świetle kanału kręgowego lub na przebiegu rdzenia kręgowego,
- Zwężenia kanału kręgowego uciskające na nerwy lędźwiowe lub krzyżowe,
- Wypadnięcie dysku międzykręgowego – w przeciwieństwie do przepukliny sam dysk nie ulega uszkodzeniu, lecz pod wpływem np. urazu wysuwa się z pomiędzy kręgów i uciska na nerw,
- Kręgozmyk – przemieszczenie się kręgów kręgosłupa ku przodowi np. w skutek patologii dysku międzykręgowego,
- Zespół mięśnia gruszkowatego – u większości osób nerw kulszowy przebiega pod mięśniem gruszkowatym, lecz u około 15% nerw przebiega poprzez mięsień. Kiedy mięsień się kurczy może dochodzić do drażnienia lub uciskania nerwu kulszowego. Do jego rozwoju przyczynia się m.in. długie przebywanie w pozycji siedzącej, upadki czy wypadki samochodowe.
- Ponadto rwę kulszową mogą wywołać też infekcje, krwawienia wewnętrzne, ciąża (poprzez ucisk macicy na nerw kulszowy).
Natomiast do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia rwy kulszowej należą m.in.:
- wiek – wraz z nim postępują zmiany w kręgosłupie, szczególnie w dyskach międzykręgowych,
- siedzący tryb życia,
- praca zawodowa – ze szczególnym uwzględnieniem zawodów wymagających siedzenia przez długi czas (kierowcy), obciążających kręgosłup (noszenie ciężkich rzeczy), przedłużonego przebywania w pozycji stojącej,
- cukrzyca – ryzyko rozwinięcia się polineuropatii cukrzycowej.
Jak często występuje rwa kulszowa?
Podczas gdy bóle krzyża dotykają w różnym okresie życia ok. 90% dorosłych osób, a co roku pojawiają się one po raz pierwszy u około 5% populacji, rwa kulszowa występuje u 13-40% społeczeństwa, a co roku cierpi na nią około 1-2% populacji. W ciągu 2 miesięcy od początku objawów u 90% pacjentów z bólami krzyża oraz u 70% pacjentów z rwą kulszową dochodzi do istotnej poprawy, jednak nawrotowy ból krzyża pojawia się aż u 75% z nich w różnym okresie życia. Faktem jest to, że chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa zalicza się do schorzeń cywilizacyjnych – związanych z trybem i higieną życia, aktywnością fizyczną, pracą zawodową.
Objawy rwy kulszowej
Głównymi objawami rwy są:
- ból okolicy krzyżowo-lędźwiowej,
- ból promieniujący do pośladka, tylnej, tylno-bocznej powierzchni uda, tylnej powierzchni podudzia lub stopy,
- drętwienia w wyżej wymienionym obszarze,
- osłabienie siły mięśniowej,
- możliwe zaniki mięśni (przy długim czasie trwania),
- zaburzenia czucia w rejonie zaopatrywanym przez nerw kulszowy,
- ból nasilający się przy kaszlu i kichaniu, wysiłku fizycznym i ruchach.
Rwa kulszowa – diagnostyka
Rwa kulszowa o lekkim nasilaniu nie wymaga bezwzględnej wizyty u lekarza. Należy udać się do niego dopiero w momencie, jeśli ból nie ustąpi w ciągu siedmiu dni lub pomimo stosowania leczenia domowego. Ponadto konsultacja lekarska jest potrzebna wtedy, gdy ból nasila się lub nawraca, bądź pojawiają się dodatkowe objawy, do których należą m.in. ból kończyny dolnej połączony z osłabieniem siły mięśniowej lub niedoczulicą w określonym obszarze kończyny dolnej, ból spowodowany wcześniejszym wypadkiem lub urazem oraz problemy z kontrolą oddawania moczu lub stolca.
W diagnostyce rwy kulszowej zastosowanie znajdują badania obrazowe, takie jak rentgen, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny. Bowiem pozwalają one uwidocznić zmiany w obrębie elementów kostnych kręgosłupa, krążków międzykręgowych oraz ewentualne zmiany zlokalizowane poza kręgosłupem. Decyzję o ich przeprowadzeniu podejmuje lekarz po indywidualnej ocenie stanu pacjenta, gdyż nie są one konieczne w każdym przypadku.
Leczenie rwy kulszowej
Leczenie obejmuje postępowanie niefarmakologicznie oraz farmakologiczne. W postępowaniu niefarmakologicznym stosuje się:
- odpoczynek w pozycji zmniejszającej ucisk na nerw – zwykle skuteczna jest pozycja „krzesełkowa”,
- fizjoterapię – laseroterapię i fizykoterapię po okresie ostrych objawów,
- redukcję masy ciała u osób z nadwagą i otyłością,
- ćwiczenia wzmacniające mięśnie grzbietu, ułatwiające stabilizację sylwetki,
- terapię bolesnej okolicy ciepłem lub zimnem,
- w wybranych przypadkach leczenie operacyjne odbarczające ucisk na korzenie nerwowe,
- psychoterapię w zaburzeniach nastroju występujących w przewlekłych zespołach bólowych.
Natomiast w leczeniu farmakologicznym wykorzystywane są:
- leki przeciwbólowe i przeciwzapalne stosowane doustnie i miejscowo,
- leki zmniejszające napięcie mięśniowe,
- leki przeciwdepresyjne – skuteczne w zaburzeniach nastroju i wspomagające terapię przeciwbólową w przewlekłych zespołach bólowych,
- leki uspokajające,
- leki stosowane w osteoporozie w przypadku jej obecności oraz w związanych z nią złamaniach patologicznych.
Co robić po zakończeniu leczenia rwy kulszowej?
Istotą choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa jest okresowe nasilanie się i ustępowanie (remisja) objawów bólowych, dlatego powinno się stale oraz systematycznie kontynuować rehabilitację czynną (ćwiczenia aerobowe, wzmacniające mięśnie brzucha i przykręgosłupowe, ćwiczenia rozciągające itd.). Ponadto konieczne jest przestrzeganie podstawowych zasad dotyczących odpowiedniego obciążania kręgosłupa i unikania pozycji, stwarzających ryzyko ponownego uszkodzenia krążka międzykręgowego. Poza tym ważne jest to, że po zakończonym leczeniu operacyjnym nie jest konieczne wykonywanie rutynowo badań kontrolnych, jeśli dolegliwości bólowe nie nawracają lub są ograniczone i nie sugerują nawrotowej przepukliny jądra miażdżystego.
Zapobieganie powstawania rwy kulszowej
W zasadzie nie ma stu procentowo skutecznych sposobów na zapobieganie występowania lub nawracania rwy kulszowej. Jednak postępowanie według poniższych wskazówek może być pomocne w uniknięciu nawrotów rwy kulszowej:
- regularne ćwiczenia – aktywność fizyczna jest zawsze wskazana. W wypadku prewencji rwy kulszowej szczególnie istotne jest wzmacnianie mięśni pleców oraz utrzymywanie odpowiedniej wagi,
- dbanie o prawidłową postawę ciała,
- robienie sobie krótkich przerw w trakcie pracy,
- podczas podnoszenia ciężkich rzeczy należy pamiętać, o ograniczaniu do minimum pracy w lędźwiach, a obciążenie przekładać na kończyny dolne.
Ćwiczenia na rwę kulszową
Głównym zadaniem ćwiczeń na rwę kulszową jest wzmocnienie dolnego odcinka pleców. Oto kilka ćwiczeń, dzięki którym zmniejszymy dolegliwości bólowe kręgosłupa:
- kołyska – kładziemy się na plecach, ręce wyciągamy wzdłuż tułowia, a nogi prostujemy. Następnie należy ugiąć nogi, tak aby objąć je od dołu. Nogi przyciągamy jak najmocniej do siebie, aby oderwać pośladki od podłoża. W takiej pozycji wytrzymujemy ok. 10 sek. Ćwiczenie na rwę kulszową powtarzamy 10 razy.
- rozciąganie baletnicy – wykonujemy siad podparty z wyprostowanymi nogami. Następnie robimy skłon, próbując dotknąć dłońmi palców stóp. Ważne, aby nogi cały czas przylegały do podłoża. W takiej pozycji wytrzymujemy ok. 30 sek.
- koci grzbiet – wykonujemy w klęku podpartym. W takiej pozycji staramy się raz zaokrąglić plecy, tak jakbyśmy chcieli dotknąć nimi sufitu. Innym razem opuszczamy jak najbliżej podłogi. Ważne, aby głowę mieć skierowaną w dół, gdy kręgosłup jest w górze. Ćwiczenie na rwę kulszową trzeba powtórzyć 15 razy.
Na rwę kulszową pomogą też różne metody rehabilitacji, tj. kinezyterapia pasywna, kinezyterapia aktywna, masaże, elektroterapia czy taping.
Okazuje się zatem, że jak każdemu bólowi, także temu spowodowanego rwą kulszową można łatwo zapobiec lub prosto się go pozbyć pamiętając przede wszystkim o aktywności fizycznej i odpowiedniej diecie. Zdrowy styl życia rządzi!
