Odwodnienie organizmu to bardzo nieprzyjemny, a przede wszystkim – niebezpieczny dla zdrowia i życia stan, który jest szczególnie groźny w przypadku dzieci, kobiet w ciąży i seniorów. Wiąże się on z wieloma dokuczliwymi objawami, które na początkowym etapie mimo wszystko nietrudno zbagatelizować lub przeoczyć. Przyjmuje się, że o odwodnienie najłatwiej latem, ale w rzeczywistości wcale nie trzeba wysokich temperatur, by doszło do nadmiernej utraty płynów.
Spis treści
Dzienne zapotrzebowanie – woda
Dzienne zapotrzebowanie na wodę u osób dorosłych wynosi około 2 litrów w przypadku kobiet (wartość ta wzrasta podczas ciąży i w okresie karmienia piersią) oraz około 2,5 litra dla mężczyzn. Są to wartości minimalne, przybliżone, dlatego przy ustalaniu dziennej dawki płynów należy mieć na uwadze różnice indywidualne – wiek, stan zdrowia, masa ciała, rodzaj wykonywanej pracy, klimat i porę roku (latem zapotrzebowanie na płyny znacznie wzrasta, toteż przyjęto następujący sposób jego obliczania: każdy stopień powyżej 37-go na termometrze mierzącym temperaturę powietrza to dodatkowe 250 ml konieczne do spożycia w takim upale). I chociaż człowiek bez pożywienia, wyłącznie pijąc, jest w stanie przeżyć bardzo długo, bo od dwóch do ośmiu tygodni, to bez wody wytrzyma tylko kilka dni.
Rodzaje odwodnień:
- Izotoniczne – występujące najczęściej, spowodowane niewystarczającym przyjmowaniem płynów w stosunku do ich utraty
- Hipotoniczne – pojawia się przede wszystkim wtedy, gdy powodem utraty wody są biegunka i wymioty, lub gdy odwodnienie izotoniczne jest leczone w niewłaściwy sposób, np. poprzez podanie leków bezelektrolitowych
- Hipertoniczne – zazwyczaj współwystępujące z utratą wody ubogiej w elektrolity, podczas wysiłku, upałów czy hiperwentylacji
Objawy i konsekwencje odwodnienia. Czyli jak rozpoznać odwodnienie?
Osoba, u której doszło do spadku zawartości wody w organizmie poniżej bezpiecznej wartości, umożliwiającej prawidłowe funkcjonowanie odczuwa szereg dolegliwości. Wówczas zadaniem jej lub otoczenia jest ich poprawna interpretacja i szybka, adekwatna reakcja. W tym miejscu należy podkreślić, że samo pojawianie się uczucia pragnienia wskazuje już na znaczny ubytek wody, dlatego ważne jest, by przyjmować płyny (wodę, soki, herbaty ziołowe, kompoty) często, w niewielkich ilościach, nawet wtedy, gdy nie chce się nam jeszcze pić.
Pierwsze symptomy, które wskazują na odwodnienie:
- ból głowy podobny do migrenowego, nadwrażliwość na bodźce
- mdłości, niekiedy prowadzące do wymiotów
- silne pragnienie
- suchość w ustach, często też związany z tym nieprzyjemny zapach z ust
- ciemniejszy niż zwykle kolor moczu (mocz osoby dobrze nawodnionej ma barwę jasno-słomkową)
- uogólnione złe samopoczucie (wzmożone zmęczenie, obniżony nastrój, drażliwość)
Gdy stan odwodnienia trwa dalej, pojawiają się:
- utrata elastyczności skóry (schwytana w dwa palce chwytem pęsetkowym wyrównuje się dużo wolniej niż normalnie)
- utrudnienie mowy, zaburzenia widzenia, senność
- kołatanie serca
- zaparcia, rzadkie oddawanie moczu
- suchość języka, popękane, przesuszone wargi
- gorączka, zahamowanie pocenia się
Kiedy odwodnienie przedłuża się następują:
- zaburzenia świadomości, omamy, uczucia drętwienia lub mrowienia kończyn lub innych części ciała, utrata świadomości
- delirium, drgawki
Jeśli dojdzie do utraty wody wynoszącej powyżej 15% masy ciała pacjenta i w porę nie zostanie udzielona pomoc, konsekwencją tak poważnego odwodnienia będzie uszkodzenie narządów wewnętrznych i w efekcie nawet śmierć.
Przyczyny – jak dochodzi do odwodniania i jak do niego nie dopuścić?
Bardzo częstą przyczyną odwodnienia u dzieci (i nie tylko) są stany chorobowe współwystępujące z silnymi wymiotami, gorączką, wzmożoną potliwością i biegunką, jak na przykład zatrucia pokarmowe czy grypa jelitowa (zwana też żołądkową). Wówczas pacjent traci wodę w wymiocinach, pocie oraz w kale, ponadto często zdarza się, że nie przyjmuje on posiłków i płynów w stopniu wystarczającym – ponieważ nie odczuwa pragnienia lub np. z obawy przed kolejnymi napadowymi torsjami. W takich sytuacjach należy bezwzględnie poić chorego przegotowaną wodą w letniej temperaturze (często, ale w bardzo małych ilościach, ponieważ większe porcje płynów istotnie mogą spowodować wymioty), a po ustąpieniu najcięższych objawów stopniowo podawać inne napoje (np. niesłodzoną herbatę, rozwodniony kisiel, etc.).
Inny, stosunkowo częsty powód pojawiania się odwodnienia to intensywny wysiłek fizyczny (praca, sport), zwłaszcza podczas przebywania w gorącym otoczeniu i nieuzupełnianie ubytków wypacanej wody. Taka sytuacja może mieć też miejsce np. podczas wycieczek, wypraw survivalowych czy wspinaczki wysokogórskiej, zwłaszcza, jeśli uczestnicy tych eskapad nie zadbali o zabranie ze sobą wystarczającej ilości płynów lub zaszły inne, nieprzewidziane okoliczności.
Niekiedy odwodnienie jest konsekwencją niekontrolowanego odchudzania się bądź nieumiejętnego wprowadzania rozmaitych diet. Najczęściej jednak do przypadków niewielkiego odwodnienia dochodzi przez nieuwagę (zbyt długie plażowanie w upalny dzień, zaabsorbowanie pracą/zabawą, przebywanie w suchych, klimatyzowanych pomieszczeniach, itp.).
Aby nie dopuścić do odwodnienia należy wyrobić w sobie i u swoich najbliższych, zwłaszcza u dzieci oraz osób starszych, nawyk częstego picia wody. Trzeba pamiętać, że z wiekiem pragnienie daje o sobie znać w coraz mniejszym stopniu, ale nie oznacza to, że senior ma zmniejszone zapotrzebowanie na picie wody, stąd tak ważny jest nawyk sięgania po szklankę nawet wtedy, kiedy nie chce się jeszcze pić. Wiele osób uważa wodę za mało atrakcyjny napój, a konieczność jej picia za przykry obowiązek, ale i na to jest rada.
Wodę można dowolnie wzbogacać apetycznymi dodatkami z owoców (plasterki cytryny, pomarańczy, maliny, kawałki arbuza, jabłka, etc.), warzyw (jak np. świeży ogórek) czy ziół (np. mięta), by zmienić jej smak i uczynić jej konsumpcję przyjemną. Podczas jakichkolwiek wyjść warto zawsze mieć ze sobą butelkę wody i odłożoną drobną sumę pieniędzy na ewentualny zakup kolejnej, tak też zawsze należy wyposażyć dziecko (dobrym rozwiązaniem dla najmłodszych jest poręczny i łatwy w obsłudze bidon). Należy mieć na uwadze fakt, że nie wszystkie napoje nawadniają – kawa i ubóstwiana przez dzieci coca-cola mają, co gorsza, działanie wręcz odwrotne, dlatego w upalne dni najlepiej nie pić ich wcale.
Leczenie odwodnienia
Jeśli rozpoznamy u siebie lub u innej osoby początkowe objawy odwodnienia, w pierwszym kroku należy oczywiście przystąpić do uzupełniania braków wody poprzez jej powolne spożycie, w małych, ale częstych dawkach. Dodatkowo można posilić się zupą. Jeśli przyczyną utraty wody są wymioty lub biegunka trzeba podjąć działania mające zahamować te objawy, a w przypadku małych dzieci bezwzględnie (i bezzwłocznie) udać się do lekarza lub wezwać pogotowie, nawet jeśli wydaje nam się, że malec nie odwodnił się szczególnie mocno – z reguły u najmłodszych trudno jest to stwierdzić na podstawie własnych oględzin, ponadto każde odwodnienie u dziecka jest potencjalnie niebezpieczne i wymaga konsultacji lekarskiej.
Tak samo czynimy, gdy objawy u danej osoby bez względu na wiek wskazują na silniejsze odwodnienie lub gdy mimo podjętych przez nas wysiłków (podawanie płynów, zatrzymanie biegunki, wymiotów, zbicie gorączki) stan się nie poprawia, a symptomy utrzymują się nadal. Profesjonalna pomoc medyczna w takich przypadkach zazwyczaj polega na nawadnianiu doustnym z wykorzystaniem tzw. terapii nawadniającej oraz dożylnym podawaniu wody oraz utraconych elektrolitów.
