Choroba popromienna to zespół ogólnoustrojowych objawów klinicznych wywołanych działaniem nadmiernego, lub często powtarzanego promieniowania jonizującego na organizm. Choroba ta bywa błędnie utożsamiana z odczynem popromiennym, który jest efektem niepożądanym radioterapii.
Spis treści
Kto jest narażony na chorobę popromienną?
Głównymi narażonymi na tą chorobę są osoby pracujące w służbie zdrowia, szczególnie osoby zajmujące się medycyną nuklearną. Jednak w grupie ryzyka są także osoby, które nieumiejętnie obchodzą się z lampą rentgenowską nie zachowując należytych środków ostrożności, lub pracują przy uszkodzonym sprzęcie. Schorzenie może również być powodowane przyjęciem np. drogą doustną, lub wziewną pierwiastków i izotopów promieniotwórczych. W szczególnych przypadkach, chorobę popromienną mogą powodować awarie reaktora jądrowego, lub użycie broni atomowej.
Objawy
Objawy choroby popromiennej, oraz jej skutki są bardzo różne. Zależą przede wszystkim od wchłoniętej dawki promieniowania. Wyróżnia się dwa sposoby, na które przebiega to schorzenie:
Ostry
W tym wypadku objawy pojawiają się w kilka, lub kilkanaście godzin , a najpóźniej dwa tygodnie po napromieniowaniu. Należą do nich krwawe biegunki, obrzęki, drgawki, utrata przytomności i zaburzenia gospodarki wodno- elektrolitowej organizmu. Im szybciej wystąpią objawy, tym cięższy jest przebieg choroby. Przy ostrym przebiegu często dochodzi również do śmierci pacjenta.
Ostra choroba popromienna może przyjmować następujące postaci:
- Postać jelitowa (dawka około: 4-8 Gy)
Objawia się krwawymi biegunkami, niedokrwistością i niedrożnością jelit. W tym wypadku występuje również skaza krwotoczna, która cechuje się zwiększoną skłonnością do krwawień (często obfitych) pourazowych, lub samoistnych. Pojawia się także ostra niewydolność nerek i posocznica (sepsa). Przy dużej dawce promieniowania pacjent jest narażony na nieodwracalne uszkodzenia przewodu pokarmowego w wyniku zespołu żołądkowo- jelitowego. Śmiertelność w wypadku tej postaci wynosi 50-100%. - Postać subkliniczna (dawka około: 0,5-2 Gy)
Kiedy u pacjenta występuje ogólne osłabienie i zmniejszenie ilości limfocytów we krwi (limfopenia), co prowadzi do znacznego spadku odporności. W tej postaci ryzyko zgonu jest znacznie mniejsze. - Postać hematologiczna (dawka: 2-4Gy)
W tym wypadku pojawia się ogólne osłabienie, duszności i zawroty głowy, niedokrwistość, skaza krwotoczna, małopłytkowość oraz limfopenia, która w tym wypadku może prowadzić do różnego rodzaju poważnych infekcji, w tym sepsy. Śmiertelność tej chorych z tą postacią wynosi około 25% - Postać mózgowa (dawka około: 8-50 Gy)
Choć ta postać choroby popromiennej jest najmniej znana, jest jednocześnie jej najszybciej rozwijającą się postacią. W tym wypadku często bezpośrednio po napromieniowaniu u chorych pojawiają się drgawki i utrata przytomności, a także często niewydolność oddechowa, wysoka gorączka, wodnista biegunka i wystąpić wstrząs kardiogenno-hipowolemiczny, który prowadzi do nagłego spadku ciśnienia i w konsekwencji do niedotlenienia narządów, w tym mózgu. Powikłania związane z układem sercowo- naczyniowym powodują obrzęk mózgu, oraz podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe. W tej postaci śmiertelność wynosi niemal 100%, przy czym zgon następuje najczęściej w ciągu 2-3 dni od napromieniowania. - Postać enzymatyczna (dawka: ponad 50 Gy) – W tym wypadku śmierć pacjenta następuje niedługo po utracie przytomności w wyniku rozerwania wiązań chemicznych białek enzymatycznych.
Przewlekła
Tym terminem określa się odległe skutki promieniowania, czyli od kilku do kilkunastu lat po napromieniowaniu. Przewlekła choroba popromienna przyczynia się do rozwoju zaburzeń hormonalnych, zaćmy, niepłodności i nowotworów złośliwych, przyspieszonego starzenia organizmu i uszkodzenia genomu komórek płciowych (co zwiększa ryzyko pojawienia się wad wrodzonych u potomstwa)
Dlaczego promieniowanie jonizujące jest szkodliwe?
Istotą szkodliwości promieniowania jest szereg zmian chemicznych wody znajdującej się w tkankach. Z punktu widzenia naszego organizmu są to ogromne zmiany, ponieważ woda stanowi około 60% całego ciała ludzkiego. W skutek uszkodzenia cząsteczek pojawiają się także różnego rodzaju mutacje genetyczne, lub nawet martwic a komórek.
Leczenie
Leczenie choroby popromiennej zależy od jej rodzaju. Na przykład w postaci jelitowej, konieczne jest wdrożenie żywienia pozajelitowego. Jest to ważne, aby nie podrażniać przewodu pokarmowego i dać mu możliwość do regeneracji. W postaci hematologicznej stosuje się preparaty krwiopodobne, antybiotyki, leki przeciwgrzybiczne i przeciwwirusowe, oraz preparaty mające na celu pobudzenie procesu homeostazy szpikowej. W czasie leczenia choroby popromiennej zalecane jest stosowanie preparatów na odbudowę homeostazy ustrojowej. Nie opracowano jeszcze skutecznego leczenia na wszystkie postaci choroby popromiennej, dlatego leczenie jest dobierane przeważnie w oparciu o konkretny przypadek przebiegu choroby.
